გასული საუკუნის ოთხმოციანი წლების მეორე ნახევარი და ოთხმოცდაათიანების დასაწყისი, როცა მსოფლიოში პირველი სოციალისტური სახელმწიფოს დაშლის გარდაუვალობა ეჭვს პრაქტიკულად არ იწვევდა, ძალიან ხშირად ასოცირდება სსრკ უშიშროების სახელმწიფო კომიტეტის განსაკუთრებულ გააქტიურებასთან.

ოც წელიწადზე მეტი დრო გავიდა მას შემდეგ, მაგრამ ბოლომდე ყველაფერი გარკვეული დღესაც არ არის. მიიჩნევა, რომ სუკის ყურადღებას “ვერ გადაურჩებოდა” როგორც აგრესიული სეპარატიზმისა თუ “თვითგამორკვევათა აღლუმის” თვალსაჩინო პროცესები, ასევე, მათი ორგანიზატორები. ერთი სიტყვით, დახლართული სიტუაციაა.

- არა მარტო ოთხმოციანი წლების ბოლოს, არამედ მთელი ოთხმოციანი წლების განმავლობაში, - ამბობს ბატონი ანზორი, - საქართველოს უშიშროების კომიტეტს ჰქონდა სრული ინფორმაცია იმ პოლიტიკურ პროცესებზე, რომლებიც ვითარდებოდა მაშინ რესპუბლიკისა და საბჭოთა კავშირის მთელ ტერიტორიაზე.

ერთი ჩემი მეგობარი მუშაობდა საკავშირო უშიშროების კომიტეტის კვლევით ინსტიტუტში, რომელმაც გულახდილად მითხრა: ადრე მეგონა, რომ პარტიის საკავშირო ცენტრალურმა კომიტეტმა არაფერი იცოდა, რა ხდებოდა ქვეყანაში. მაგრამ, როცა წავიკითხე ის მასალები, რომლებიც კაგებედან ცეკაში იგზავნებოდა, დავრწმუნდი, რომ ყველაფერი მისხალ-მისხალ იცოდნენო. იცნობდნენ ანალიტიკურ მასალებს იმ პროცესების შესახებაც, რომლებიც შეიძლება განვითარებულიყო. ეს მასალები, უთუოდ, დღესაც ინახება რუსეთის სპეცსამსახურების არქივებში.

სამაგიეროდ შემიძლია დავიმოწმო საკავშირო უშიშროების კომიტეტის თავმჯდომარის ერთ-ერთი მოადგილის სიტყვები, რომელმაც მითხრა: რატომ ამტვრევთ ღია კარებს, რატომ აწყობთ მიტინგებსა და გამოსვლებს, რატომ ხმაურობთ?! დაწყნარდით, დამშვიდდით, რადგან ყველაფერი ისე იქნება, როგორც თქვენ გინდათ: მიიღებთ დამოუკიდებლობას, გექნებათ სრული სუვერენიტეტიო.

ეს რომ მოვისმინე, დავრწმუნდი, რომ მოვლენების განვითარების პერსპექტივა მათთვის წინასწარ იყო ცნობილი. დრომ დაადასტურა, რომ არ ვცდებოდი.

- მარტო ამ ერთმა განცხადებამ დაგარწმუნათ?

- ცხადია, არა. ჩვენი კომიტეტის ცხონებულმა თავმჯდომარემ ალექსი ინაურმა ჯერ კიდევ 1988 წელს მოსკოვს შესთავაზა, ნება დაერთო, დაგვეკავებინა თხუთმეტამდე პიროვნება, დისიდენტური მოძრაობის აქტივისტები, რომლებსაც დესტაბილიზაცია შეჰქონდათ რესპუბლიკის საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. საკავშირო უშიშროების კომიტეტმა ამ წინადადების რეალიზაციაზე სასტიკი უარი განაცხადა და პირდაპირ უთხრა ინაურს - დროებას ალღო ვერ აუღე და ჩამორჩიო. მალე იგი პენსიაზე გაუშვეს.

- გამომდინარე აქედან, შეიძლება თუ არა დავასკვნათ, რომ პარტიის საკავშირო ცენტრალური კომიტეტი, ანუ მაშინდელი ხელისუფლება სულაც არ იყო დაინტერესებული შეენარჩუნებინა ის საზოგადოებრივი წყობილება, რომელსაც თვითონ ედგა სათავეში?

- რა თქმა უნდა! დარწმუნებული ვარ, რომ არ უნდოდა. ისეთი პასიური პოზიცია ეკავა ხელისუფლებას, რომ ჩანდა, აშკარად ხელს უწყობდა ამ პროცესებს. თორემ სიტუაციის განეიტრალებას დიდი ძალისხმევა არ სჭირდებოდა.

საქმე ის არის, რომ პროცესები, რომლებზეც ვლაპარაკობთ, ჩვენი კონტროლით მიმდინარეობდა.

- ეგაა საინტერესო...

- ყველაფერი ვიცოდით - ვინ, რა, როგორ, რანაირად. მაგრამ არავინ ფიქრობდა რეპრესიული ღონისძიებების განხორციელებაზე. ისინი, ვინც ჩართულნი იყვნენ ამ პროცესებში, მიხვდნენ, რომ არავითარი საშიშროება არ ემუქრებოდა (ან რა დიდი მისახვედრი ეს იყო), უფრო და უფრო თამამად და თავისუფლად მოქმედებდნენ.

- ბატონო ანზორ, თქვენ კარგა ხნის განმავლობაში ახლო აღმოსავლეთში მოღვაწეობდით დაზვერვის ხაზით. დამეთანხმებით, რომ სამოცდაათიან წლებში იქ განვითარებული მოვლენები ხშირად ემთხვევა მომდევნო წლებში საბჭოთა კავშირში განვითარებულ სიტუაციას. მაგალითად, მას შემდეგ, რაც ეგვიპტეში გამალ აბდელ ნასერის კვალზე ანვარ სადათი გაპრეზიდენტდა, მკვეთრად შეიცვალა სსრკ-თან ურთიერთობა, მეგობრობისა და თანამშრომლობის ხელშეკრულებაც კი იქნა დენონსირებული - ეგვიპტემ დასავლეთისკენ აიღო კურსი. ამაში გადამწყვეტი როლი აშშ-მა ითამაშა. სადათი კარგი შემსრულებელი გამოდგა. მეტი არაფერი. რამე მსგავსი ხომ არ მოხდა ჩვენთანაც?

- საყოველთაოდ ცნობილია, რომ ჯერ კიდევ 1946 წლიდან ალან დალესის დოქტრინის მიხედვით, აშშ მზად იყო დაეშალა და დაენგრია საბჭოთა კავშირი. ასეც მოხდა. არაერთხელ მითქვამს და ახლაც გავიმეორებ, რომ რუსთაველზე “გაუ! გაუ!”-ს ძახილს არ დაუნგრევია საბჭოთა კავშირი. ეს გააკეთა აშშ-მა და მასთან ერთად მოქმედმა წამყვანმა კაპიტალისტურმა ქვეყნებმა.

- უცნაური ლოგიკაა: ამერიკა ანგრევს საბჭოეთს, კაგებე ეხმარება ამერიკას?!

- არ ეხმარება.

- აბა, ჩვენი კონტროლით მიმდინარეობდა პროცესებიო?

- პარტიის პოლიტიკა იყო ასეთი: ვეღარ გაუძლო საბჭოთა მშენებლობას, ვეღარ უხელმძღვანელა, ცოდნა და უნარი არ ეყო ხელისუფლებაში მყოფ ბირთვს.

უშიშროება, რომელსაც უწოდებდნენ პარტიის შეიარაღებულ რაზმს, ასრულებდა პარტიის მითითებებს. არასოდეს გადაუხვევია პარტიის ცეკას ძირითადი კურსისგან. არც მაშინ გადაუხვია.

- იქნებ, ცვლილებების, ახალი გზით სიარულის მომასწავებელი იყო პარტიის ხელმძღვანელი ბირთვის “შენელებული მოქმედების” პრინციპი? აკი “პერესტროიკის” დრო იდგა?

- უმოქმედობა სიახლეს არ ნიშნავს. უფრო იმას ჰგავს, რომ ბოლომდე გათვლილი არ ჰქონდათ ტაქტიკის საკითხები... მაგრამ ამ თემაზე საუბარი ჩემი კომპეტენციის ფარგლებს სცილდება.

- დავუბრუნდეთ თქვენს სფეროს. პირველი მრავალპარტიული არჩევნებით მოსული საქართველოს პარლამენტის შესახებ სპეცსამსახურის ერთ-ერთმა მუშაკმა განაცხადა: ამ პარლამენტის წევრებს რომ შევხედე, ნახევარი ჩვენი აგენტები იყოო. რას გულისხმობდა ეს კაცი?

- გულისხმობდა იმას, რაც თქვა. ეს მე მითხრა ჩემმა თანამშრომელმა: როცა პარლამენტის წევრებს გადავხედე, ასე მეგონა, ჩემს სეიფში შევიხედეო.

- კიდევ უფრო დავიბენი, ბატონო ანზორ. გამოდის, რომ ახალი ხელისუფლების ბირთვი ჩამოყალიბდა სპეცსამსახურის აგენტებისგან, რომლებიც ემსახურებოდნენ კაგებეს, ანუ იმ სპეცსამსახურს, რომელიც ამ ახალი ხელისუფლების მთავარი მოწინააღმდეგე იყო?! მაშ, ვინ შექმნა ეს ხელისუფლება?!

- ჩვენი, უშიშროების აგენტურა შედგებოდა საზოგადოების იმ წევრებისგან, რომლებიც წამყვან როლს ასრულებდნენ საზოგადოებრივი აზრის ჩამოყალიბებაში. საზოგადოების თვალსაჩინო წევრები უნდა გამხდარიყვნენ პარლამენტის წევრები, სხვა, აბა, ვინ? ზოგს ჰგონია, რომ აგენტი ნიშნავს “ჩამშვებს”, ენის მიმტანს, ხელისუფლების ლაქიას. ასეთია ობივატელის ნააზრევი.

მაგრამ, ჩვენი გაგებით, აგენტი არის ადამიანი, რომელიც ერთგულია სახელმწიფო პოლიტიკის, ქვეყნის აღმშენებლობის საქმის, სწორ რჩევებს აძლევს ხელმძღვანელობას არსებული ვითარების რეალისტურად შეფასებისა და სწორი მიმართულებით გეზის, პერსპექტივის სწორად დასახვაში, იქნება ეს სამეურნეო, სოციალური საკითხები თუ პოლიტიკის სფერო.

- ესე იგი, აწვდის ობიექტურ ინფორმაციას?

- რა თქმა უნდა. ჩვენ, უშიშროების თანამშრომლებს ხომ არა გვაქვს ის ცოდნა და გაქანება მეცნიერების ამა თუ იმ მიმართულებაში, ეკონომიკაში, ფინანსებში, რაც, მაგალითად, აქვს აკადემიკოსს? იგივეს თქმა შეიძლება ხელოვნების დარგებზეც.

- იმას ხომ არ მეუბნებით, ბატონო ანზორ, რომ ამ სფეროებში გყავდათ აგენტები?

- რა თქმა უნდა.

- აკადემიკიკოსებს შორისაც?!

- დიახ! მინდა იცოდეთ თქვენ და თქვენი გაზეთის მკითხველებმა, რომ ჩვენი ინტელიგენციიდან თითქმის ყველა, ხაზს ვუსვამ, თითქმის ყველა, ვინც გასული საუკუნის ოცდაათიანი წლების რეპრესიებს გადაურჩა, თანამშრომლობდა სპეცსამსახურებთან.

- დიდად სარისკო ხომ არის ამის განცხადება?

- სიმართლეს ვამბობ.

- უფრო ახლო წარსულში გადმოვინაცვლოთ: რა ფუნქცია ჰქონდა დაკისრებული უშიშროებას, რა დავალებას ასრულებდით საქართველოში ეროვნული მოძრაობის პიკის პერიოდში, კონკრეტულად - 1989 წლის ცხრა აპრილს, როცა რუსთაველზე მიტინგი ბობოქრობდა?

- ცხრა აპრილის ღამის 3 საათზე, როცა ყველანი სამსახურში ვიყავით და უნდა შეგვესრულებინა ის, რაც დავალებული გვქონდა, გადმოგვცეს ბრძანება, შინ წავსულიყავით. დავიშალეთ. წავედით. ერთ საათში კი ტრაგედია დატრიალდა.

რუსთაველზე დარჩა ერთადერთი სამსახური, რომელსაც გარე თვალთვალი ევალებოდა. სწორედ მან - ფირზე აღბეჭდა რუსთაველის პროსპექტზე მიმდინარე პროცესები. ამ დოკუმენტურმა კადრებმა მოიარა მაშინ მთელი მსოფლიო.

- ვინ მიიღო გადაწყვეტილება პროსპექტიდან თქვენი მოხსნის შესახებ?

- უშიშროების ადგილობრივმა ხელმძღვანელობამ - კომიტეტის თავმჯდომარემ გივი გუმბარიძემ.

- ორიოდ სიტყვა მის შესახებ...

- პარტიის ცენტრალური კომიტეტიდან მოიყვანეს, როგორც პარტიული კადრი, რომელსაც წარმოდგენა არ ჰქონდა, რა იყო სახელმწიფო უშიშროება. მიმაჩნია, რომ შემთხვევითი პიროვნება იყო ჩვენს სისტემაში.

იმ პერიოდში მოსკოვიდან ჩამოვიდა საგარეო დაზვერვის ერთ-ერთი დიდი სამმართველოს - დაზვერვა ტერიტორიიდან (იყო ასეთი სამმართველო) ხელმძღვანელი, გენერალი ვიქტორ მიხეილის ძე ვლადიმიროვი, რათა გუმბარიძისთვის წაეკითხა ლექცია უშიშროების სპეციფიკური საფუძვლების შესახებ. მოვიდა ჩემთან (მაშინ მე დაზვერვას ვხელმძღვანელობდი ჩვენს კომიტეტში).

შევიყვანე გუმბარიძესთან, როგორც შეთანხმებული იყო. ორი საათის შემდეგ გაოგნებული დაბრუნდა. ხმას არ იღებდა. რა მოხდა-მეთქი? - შევეკითხე. მან სიტყვასიტყვით ასე მიპასუხა:

- Анзор, ведь он очень слабый!

- მე არ დამინიშნია, თქვენ დანიშნეთ.

- ზვიად გამსახურდია და უშიშროება - ამაზე რას იტყვით?

- 1992 წლის იანვრის დასაწყისში გაიმართა ოპერატიული პრესკონფერენცია ქართული და უცხოური მასმედიის წარმომადგენლებისთვის. ცეკას ყოფილი სააქტო დარბაზი სავსე იყო. ჟურნალისტების წინაშე წარვდექით საქართველოს გენერალური პროკურორი ვახტანგ რაზმაძე, იუსტიციის მინისტრი ჯონი ხეცურიანი, შინაგან საქმეთა მინისტრი რომან გვენცაძე და მე, რომელიც უშიშროების მინისტრის მოვალეობას ვასრულებდი.

პირველი ასეთი შეკითხვა დამისვეს:

- გთხოვთ, გვიპასუხოთ ცალსახად, იყო თუ არა გამსახურდია კაგებეს აგენტი?

- არა, არ ყოფილა! - ცალსახადვე ვუპასუხე.

დარბაზს გუგუნმა გადაუარა...

მისი დისიდენტობის პერიოდში ჩვენი ურთიერთობა უფრო ადამიანურ ჭრილში განვითარდა, ვიდრე სპეცსამსახურისა და ანტისაბჭოთა საქმიანობაში შემჩნეულ პიროვნებას შორის. რჩევის მიცემით, დაკვალიანებით ვცდილობდით, არ გადაებიჯებინა იმ ზღვარისთვის, რომელსაც შეიძლება მისი იზოლაცია მოჰყოლოდა. ყურადღებით გვისმენდა, მაგრამ არ ასრულებდა...

- ეროვნული მოძრაობის წარმომადგენლებმა დაარბიეს უშიშროების სახელმწიფო კომიტეტის შენობა თბილისში, ლესია უკრაინკის ქუჩაზე...

- სანამ დარბევა მოხდებოდა, ხელმძღვანელი თანამშრომლები კომიტეტის თავმჯდომარის პირველმა მოადგილემ ვოიციცკიმ დაგვიბარა და გვითხრა, რომ რესპუბლიკასა და ქვეყანაში შექმნილი მდგომარეობის გამო, მიზანშეწონილი იქნებოდა ჩვენი საარქივო მასალების რუსეთში გატანა მათი დაცვა-შენახვის მიზნით. მე და კიდევ ორი თანამშრომელი ამ წინადადების წინააღმდეგ გამოვედით. არქივის გატანა რესპუბლიკიდან არ შეიძლება, რადგან იგი საქართველოს საკუთრებაა და XX საუკუნის საქართველოს ისტორია უმისოდ ვერ დაიწყება, - ასეთი იყო ჩემი პოზიცია.

რახან წინააღმდეგი წავედით, ეს საკითხი დღის წესრიგიდან მოიხსნა.

ზაფხული იყო და უნდა მესარგებლა შვებულებით. წავედი ქობულეთში. ერთ მშვენიერ დღეს მირეკავენ და მეუბნებიან, რომ უშიშროების შენობა დაარბიესო.

დარწმუნებული ვარ, ეს გააკეთეს სპეციალურად, დაარბიეს იმიტომ, რომ მე და კიდევ რამდენიმე კაცს გამოგვცლოდა წინააღმდეგობის გაწევის საფუძველი - არქივს არბევენ და გადასარჩენია!

- თუ დაარბიეს, რაღა იყო გადასარჩენი?

- სადაც არქივი იყო, იქ ვერ შევიდნენ, ცხრაკლიტულში ვერც შეაღწევდნენ... ამის შემდეგ იყო, რომ დიდი სატვირთო თვითმფრინავით - “რუსლანით”, ღამის სამ საათზე 40-50 ტონა ტომრებში ჩაწყობილი მასალები, რაც არქივში იდო და ისინიც, რაც უნდა შეგვენახა ან დაგვეწვა, გადაიტანეს სმოლენსკში.

- არის ახლა ჩვენს უშიშროებაში ისეთი დოკუმენტები, რომლებითაც შეიძლება ყოფილი აგენტების გაშიფვრა?

- პირდაპირ გეტყვით, მე წინააღმდეგი ვარ ლუსტრაციის. 30-იან წლებზე უკვე მოგახსენეთ, ახლა ისიც ვთქვათ, რომ აგენტობის სისტემა მეფის რუსეთშიც მოქმედებდა. ხომ წარმოგიდგენიათ, ამ ისტორიულ პერიოდში რამდენი ადამიანი წინა თაობებიდან თანამშრომლობდა, დღევანდელი ტერმინი რომ ვიხმაროთ, მაშინდელ სპეცსამსახურებთან - ოხრანკასთან, ჟანდარმერიასთან?

ვინმე, მაგალითად, იფიქრებდა, რომ დიდი ენათმეცნიერი ნიკო მარი ჟანდარმერიის თანამშრომელი იყო? ან თუნდაც ავქსენტი ცაგარელი, ქართველი მსახიობი და დრამატურგი, პუბლიცისტი, რომლის პიესები “რაც გინახავს, ვეღარ ნახავ”, “ხანუმა” და სხვ. ქართული თეატრის ოქროს ფონდშია შესული?

აღარ გავაგრძელებ... მაგრამ რა მოგვცა ამისმა ცოდნამ, რა შეგვმატა? არაფერი. ამიტომ ვარ დარწმუნებული, რომ არაა საჭირო ამ ყველაფრის ქექვა.

ერთხელ ცხონებულმა პრეზიდენტმა ზვიად გამსახურდიამ დამიძახა და ერთ-ერთ ადამიანზე მკითხა, - არ მითხრა, რომ ეს კაცი თქვენთან არ თანამშრომლობსო.

- რატომ მეკითხებით-მეთქი?

- იმიტომ, რომ შენზე ამბობენ, ყველაფერი იცისო.

დავუდასტურე, რომ იყო ჩვენთან თანამშრომლობდა და მეორე დღესვე მივუტანე წერილობითი ინფორმაცია. წაიკითხა ყურადღებით. ვთხოვე, რომ არაფერი ეგრძნობინებინა იმ კაცისთვის სპეცსამსახურებთან მისი ურთიერთობის თაობაზე, და თუ რაიმე აინტერესებდა, შეეძლო დაევალებინა, იგიც აუცილებლად შეუსრულებდა.

მისაღებში რომ გამოვედი, აგერ არ დამხვდა ის კაცი?! გადამეხვია, გადამკოცნა...

- დღეს თუა ცოცხალი?

- კი, ცოცხალია!

(გაგრძელება იქნება)

http://geworld.net